Το μάθημα των θρησκευτικών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Το καλοκαίρι του έτους 2017 δημοσιεύθηκαν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως οι δύο υπουργικές αποφάσεις του Υπουργείου Παιδείας που όρισαν το περιεχόμενο του μαθήματος των θρησκευτικών στο Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σύμφωνα με εισήγηση του Μητροπολίτη Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδας, βάσει αυτών των υπουργικών αποφάσεων, το υποχρεωτικό μάθημα των θρησκευτικών είναι “ομολογιακό”, δηλαδή κατευθύνει προς την χριστιανική πίστη, στο Δημοτικό κατά 82,4% και στο Γυμνάσιο κατά 74,2%. Η απαλλαγή από το μάθημα αυτό διενεργείται σύμφωνα με εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας του έτους 2015 με την υποβολή υπεύθυνης δήλωσης ότι ο ανήλικος μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος και ότι για συνειδησιακούς λόγους δεν επιθυμεί την παρακολούθηση του μαθήματος, ενώ κατά την ίδια εγκύκλιο ο διευθυντής του σχολείου οφείλει να εξακριβώνει την εγκυρότητα αυτών των δηλώσεων.

Εναντίον των αποφάσεων αυτών προσέφυγαν το καλοκαίρι του 2017, ενόψει της έναρξης του σχολικού έτους 2017/2018 γονείς και μαθήτριες, με αίτημα την ακύρωση των εν λόγω υπουργικών αποφάσεων λόγω παραβίασης των δικαιωμάτων τους για πρόσβαση σε ένα μάθημα κριτικό, πλουραλιστικό και αντικειμενικό, χωρίς καταγραφή των θρησκευτικών ή φιλοσοφικών τους πεποιθήσεων, όπως άλλωστε επιβάλλεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το Γ’ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας όμως ύστερα από διαρκείς οίκοθεν αναβολές από μήνα σε μήνα, τελικά ματαίωσε ουσιαστικά την δυνατότητα δικαστικού ελέγχου και ακύρωσης των υπουργικών αποφάσεων εντός του τρέχοντος σχολικού έτους, με αποτέλεσμα οι ενδιαφερόμενοι να προσφύγουν τον Ιανουάριο του 2018 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για παραβίαση του δικαιώματός τους για σεβασμό της ιδιωτικής τους ζωής, για σεβασμό της θρησκευτικής τους συνείδησης και για πρόσβαση σε αντικειμενική, κριτική και πλουραλιστική εκπαίδευση, χωρίς κατήχηση και αποκλεισμούς με κριτήριο τις θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Στο πλαίσιο διερεύνησης βασιμότητας των δύο προσφυγών, το Πρώτο Τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ελέγχοντας κατά πόσον οι υπουργικές αποφάσεις για το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος των θρησκευτικών είναι σύμφωνες με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αποφάσισε να κοινοποιήσει τις προσφυγές στην Ελληνική Κυβέρνηση, την οποία καλεί να απαντήσει έως την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου του 2018 σε τέσσερις ερωτήσεις σχετικά με την συγκεκριμένη υπόθεση:

1.  Kαθώς οι προσφεύγοντες είχαν καταθέσει άμεσα αιτήσεις ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά των υπουργικών αποφάσεων, το οποίο όμως ανέβαλε διαδοχικά την εξέτασή τους εντός του τρέχοντος σχολικού έτους, μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουν απαλλαγεί από την υποχρέωση “εξάντλησης των εσωτερικών ένδικων μέσων”;
2. Η υποχρέωση των γονέων (σύμφωνα με σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας του 2015) να καταθέσουν υπεύθυνη δήλωση ότι οι μαθήτριες τους δεν είναι Χριστιανές Ορθόδοξοι για να απαλλαγούν από τα θρησκευτικά, όπως και η τήρηση αυτών των δεδομένων στα αρχεία του σχολείου, καθώς και η διερεύνηση που (κατά την ίδια εγκύκλιο) θα πρέπει να διενεργήσει ο διευθυντής του σχολείου για να ελέγξει την εγκυρότητα των υπεύθυνων δηλώσεων προσβάλλει το δικαίωμα των προσφευγουσών μαθητριών για σεβασμό της ιδιωτικής τους ζωής, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 8 σε συνδυασμό με το άρθρο 14;
3. Η υποχρέωση των γονέων να αποκαλύψουν ότι οι μαθήτριες δεν είναι Χριστιανές Ορθόδοξοι, προκειμένου να απαλλαγούν από τα θρησκευτικά προσβάλλει το δικαίωμα των τελευταίων που κατοχυρώνεται από το άρθρο 9, δηλαδή το δικαίωμα να μην εκδηλώνουν τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις τους, σε συνδυασμό με το άρθρο 14;
4. Κατά την λειτουργία του στον τομέα της εκπαίδευσης, το ελεγχόμενο Κράτος έχει εξασφαλίσει ότι οι πληροφορίες ή γνώσεις που περιλαμβάνονται στα προγράμματα των θρησκευτικών για το σχολικό έτος 2017/2018 μεταδίδονται:
   – με αντικειμενικό, κριτικό και πλουραλιστικό τρόπο, άρα συμβατό με το πρώτο εδάφιο του άρθρου 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, έναντι των προσφευγουσών μαθητριών;
   – με σεβασμό στις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις των προσφευγόντων γονέων, σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ;

Στο 4ο ερώτημα, το ΕΔΔΑ χρησιμοποιεί την πάγια ορολογία που έχει συμπεριλάβει σε αποφάσεις του, με τις οποίες έκρινε ότι κάθε μάθημα που διδάσκεται στο εκπαιδευτικό σύστημα ενός κράτους – μέλους, συμπεριλαμβανομένου του μαθήματος των θρησκευτικών, πρέπει να μεταδίδει πληροφορίες και γνώσεις με αντικειμενικό, κριτικό και πλουραλιστικό τρόπο. Με βάση αυτό το σκεπτικό, το ΕΔΔΑ έχει καταδικάσει για παραβιάσεις δικαιωμάτων ως προς το μάθημα των θρησκευτικών την Νορβηγία, την Πολωνία και την Τουρκία.

Μετά την απάντηση που θα δώσει η κυβέρνηση σε αυτές τις ερωτήσεις, θα κληθούν οι προσφεύγοντες να τοποθετηθούν και στην συνέχεια θα αποφασιστεί κατά πόσον η υπόθεση θα οδηγηθεί σε δίκη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για παραβίαση όλων ή ορισμένων από τα ανωτέρω άρθρα της Σύμβασης και του Πρωτοκόλλου ή αν θα οδηγηθεί στο αρχείο. Το Συμβούλιο της Επικρατείας παρέπεμψε την ίδια υπόθεση ενώπιον της Ολομέλειας του, κατόπιν αλλαγής εισηγητή, στις αρχές του Μαϊου του 2018, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο θα διεξάγει την ακρόαση επί της υπόθεσης κατά τον καθορισμένο χρόνο.

Για κάθε περαιτέρω εξέλιξη, όπως είναι η συζήτηση της υπόθεσης στην Ολομέλεια του ΣτΕ, θα σας κρατήσουμε ενήμερες/ενήμερους. Τους προσφεύγοντες εκπροσωπεί ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος.



Translation into English:

In summer 2017, two ministerial decisions of the Ministry of Education were published in the Government Gazette, which defined the content of the religion class in Elementary, Junior High and Senior High school. According to the published suggestion of the bishop of Hydra, Spetses and Aegina to the Holy Synod of the Church of Greece, based on these ministerial decisions, the obligatory subject of religious class is “confessional”, i.e. it directs to the Christian faith, by 82.4% in Elementary school, and by 74.2% in Junior High school. Exemption from these courses is granted in accordance with a circular issued by the Ministry of Education in 2015, only after a statutory declaration that the student is not a Christian Orthodox, and thus does not wish to attend the class for conscientious reasons, while the school principal must verify the validity of said statements.

In view of the 2017-18 school year, parents and students contended against the aforementioned ministerial decisions, demanding them be declared null and void for violating their rights to access a critical, pluralistic and objective lesson without record keeping of their religious beliefs or philosophical views as required by the European Convention on Human Rights. However, the Third Section of the Council of State, after repeated month-to-month self-appointed postponements, effectively abolished the possibility of judicial review and annulment of the ministerial decisions within the current school year. As a result, in January 2018, the interested parties appealed to the European Court of Human Rights for violation of their rights, to privacy, respect for their religious conscience and access to objective, critical and pluralistic education, without prejudice and exclusions on the basis of religious beliefs.

While investigating the two appeals, the First Division of the European Court of Human Rights, verifying whether the ministerial decisions on the curriculum of religious class are in conformity with the European Convention on Human Rights, decided to notify the Greek Government of the appeals, and calls it to respond by the last week of July 2018 to four questions regarding this case:

1. 1.    Since the applicants had immediately filed applications for annulment of the ministerial decisions at the Council of State, and it postponed their examination in the course of the current school year, can it be considered that they exhausted the obligation to use domestic judicial remedies?
2. 2.    Does the obligation of parents (according to the relevant 2015 Ministry of Education circular) to submit a statutory declaration that their children are not Orthodox Christians in order to be exempt from the courses, as well as the keeping of this data in the school records and the fact that the school principal should carry out an investigating to check the validity of responsible statements, affect the applicants’ right to respect for their private life enshrined in Article 8 together with Article 14?
3. 3.    Does the obligation of parents to disclose that their children are not Orthodox Christians in order to be exempt from the courses infringe on the right of them enshrined in Article 9, namely the right not to manifest their religion or beliefs, in conjunction with Article 14?
4. 4.    In its operation in the field of education, has the State under evaluation ensured, that the information or knowledge included in the religious programs for the school year 2017-18 is conveyed: 
- in an objective, critical and pluralist manner, and therefore compatible with the first passage of Article 2 of the First Protocol to the ECHR, in relation to the applicant pupils? 
- with respect to the religious beliefs or philosophical views of the applicant parents, in accordance with the second passage of Article 2 of the First ECHR Protocol?

As far as the fourth question is concerned, the ECtHR consistently uses its terminology included in its resolutions, in which it held that every subject taught in a member state’s education system, including religious studies, must convey information and knowledge in an objective, critical and pluralistic way. Based on this reasoning, the ECtHR has condemned violations regarding religion classes in Norway, Poland and Turkey.
Following the government’s answer to these questions, the applicants will be asked to take a stand, and then it will be decided whether the case will be brought to trial before the European Court of Human Rights for breach of all or some of the Articles of the Convention and the Protocol listed above or whether it will be filed. The Council of State referred the same case to its plenary session following a change of rapporteur in early May 2018, but it is not certain that the Court would hear the case at the appointed time.