Καταγγελία στην ΑΠΔΠΧ σχετικά με την διαδικασία απαλλαγής από τα θρησκευτικά.

Από: Ένωση Αθέων

Προς: ΜΜΕ

Κοινοποίηση:
– Υπουργείο Παιδείας
– Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Αθήνα, 10-08-2020

Θέμα:
Δελτίο Τύπου: Καταγγελία στην ΑΠΔΠΧ σχετικά με την διαδικασία απαλλαγής από τα θρησκευτικά.

Σχετικά έγγραφα:
1. Απόσπασμα πρακτικού 37/23-07-2020 του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

Δημοσιεύτηκε πρόσφατα και κοινοποιήθηκε ευρέως το απόσπασμα πρακτικού 37/23-07-2020 του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Σύμφωνα με αυτό, το ΙΕΠ ενέκρινε την “εισήγηση επιστημονικής επιτροπής για τα Θρησκευτικά”, με σκοπό την βέλτιστη δυνατή “μεταβατική λύση”, με στόχο την πλήρη συμμόρφωση των Προγραμμάτων Σπουδών του μαθήματος των θρησκευτικών με τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (Σ.τ.Ε.), κλπ.

Διαπιστώσαμε αναζήτηση τρόπων ώστε να καταστεί μη ελκυστική η άσκηση του κατοχυρωμένου δικαιώματος των μαθητών για απαλλαγή από το ῾μάθημα᾽ όπως π.χ. με την μείωση της χρονικής προθεσμίας για υποβολή αιτήσεων για απαλλαγή: 1-14 Σεπτέμβρη αντί της ήδη περιοριστικής που ίσχυε μέχρι πέρσι: 1-20 Σεπτέμβρη.

Ταυτόχρονα διαπιστώσαμε αναζήτηση τρόπων ώστε να δικαιολογηθεί η καταγραφή του θρησκεύματος των μαθητών με παραλείψεις και παράκαμψη διατάξεων της προστασίας δεδομένων από την σχετική νομοθεσία και νομολογία.
(Αναγκαία προϋπόθεση για την επιβολή παρακολούθησης του ᾽μαθήματος᾽ τα προηγούμενα χρόνια όπως εξηγούμε στο παλαιότερο σχετικό δελτίο τὐπου μας.)

Προχωρήσαμε έτσι στην υποβολή της ακόλουθης καταγγελίας στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Με αυτήν:

– ζητούμε από την Αρχή να επιβάλλει στο Υπουργείο Παιδείας τις διοικητικές κυρώσεις για την από ετών άρνησή του να εφαρμόσει την νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων κατά την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών και ειδικότερα για την πρωτοφανή κωλυσιεργία του Υπουργείου να συμμορφωθεί ακόμη και ένα (1) μήνα πριν την έναρξη του νέου σχολικού έτους.

– ζητούμε επίσης από την Αρχή να απορρίψει όλες τις προσχηματικές δικαιολογίες για το φακέλωμα του θρησκεύματος των μαθητών, αφού αποδεδειγμένα η καταγραφή του θρησκεύματος δεν εξυπηρετεί κανένα απολύτως δημόσιο συμφέρον που δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί με άλλους ηπιότερους τρόπους όπως υποδεικνύεται στην καταγγελία.

– δηλώνουμε ότι σε κάθε περίπτωση, θα εξακολουθήσουμε να διεκδικούμε την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προσφεύγοντας στην Δικαιοσύνη για κάθε περίπτωση θεσμικού ατοπήματος ως προς τα παραπάνω θέματα από το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων.

Ακολουθεί η καταγγελία:

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

ΑΝΑΦΟΡΑ – ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΟΥ 37/23-07-2020
ΤΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΩΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Με το προαναφερόμενο πρακτικό, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ενέκρινε την “εισήγηση επιστημονικής επιτροπής για τα Θρησκευτικά”, με σκοπό, όπως αναφέρει το εν λόγω έγγραφο, την εισήγηση για την βέλτιστη δυνατή “μεταβατική λύση” του ζητήματος με στόχο την πλήρη συμμόρφωση των Προγραμμάτων Σπουδών του Μαθήματος των Θρησκευτικών με τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (Σ.τ.Ε.), για το χρονικό διάστημα που θα απαιτηθεί μέχρι τη συγγραφή και εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών και του αντίστοιχου διδακτικού υλικού για το μάθημα των Θρησκευτικών και την εισήγηση σχετικά με τους τρόπους και τις μεθόδους εφαρμογής των αποφάσεων του Σ.τ.Ε., του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) και της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), όσον αφορά σε όλες τις υπόλοιπες πτυχές των αποφάσεων αυτών που συνδέονται με το Μάθημα των Θρησκευτικών, “με έμφαση στη διατήρηση της υποχρεωτικότητας του Μαθήματος και τη διαδικασία απαλλαγής των μαθητών / μαθητριών”.

2. Αρχικά, διαπιστώνουμε ότι το κείμενο αυτό αναγνωρίζει ότι η δήλωση ότι ο μαθητής “δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος”, ώστε να χορηγηθεί απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών δεν μπορεί να ισχύει διότι είναι αντίθετη με: (α) το άρθρο 13 παρ. και 2 Σ., β) το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ και γ) το άρθρο 5 παρ. 1 ΓΚΠΔ, που καθιερώνει την θεμελιώδη αρχή της αναγκαιότητας της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Επ’ αυτού, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής παραλείπει στο σημείο αυτό να αναφέρει ότι η δήλωση αυτή είναι πρωτίστως αντίθετη στο άρθρο 9 του ΓΚΠΔ, το οποίο απαγορεύει την επεξεργασία των ειδικών κατηγοριών δεδομένων, ανάμεσα στις οποίες εντάσσει και τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις. Δεν είναι, λοιπόν, μόνον θέμα “αναγκαιότητας”, αλλά είναι θέμα απαγόρευσης συλλογής και επεξεργασίας ευαίσθητων δεδομένων που αφορούν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Έπειτα, το Ινστιτούτο παραλείπει να αναφέρει ότι ως προς την Ε.Σ.Δ.Α. η διαδικασία απαλλαγής, σύμφωνα με την απόφαση Παπαγεωργίου κατά Ελλάδας της 31.10.2019 παραβιάζει το άρθρο 2 (δικαίωμα στην εκπαίδευση) του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α., υπό το φως του άρθρου 9 (ελευθερία σκέψης, συνείδησης, θρησκεύματος).

3. Ως προς την ευθύνη της καθιέρωσης του συστήματος απαλλαγής της “εγκυκλίου Λοβέρδου”, το Ινστιτούτο υποστηρίζει ότι αυτό καθιερώθηκε σε συμμόρφωση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων με την απόφαση 115/2012 του Διοικητικού Εφετείου Χανίων. Σημειώνεται πάντως ότι η εν λόγω δικαστική απόφαση δεν επέβαλε απολύτως τίποτε στο Υπουργείο Παιδείας, εκτός από την υποχρέωση προς απάντηση σε αίτημα – αναφορά που είχε υποβληθεί απο θεολόγους κ.α. Δεν υποδείκνυε το περιεχόμενο της απάντησης, απλώς ακύρωσε την παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας του Υπουργείου. Περαιτέρω, η διαπίστωση οτι το σύστημα αυτό εξακολουθεί να εφαρμόζεται μέχρι σήμερα, δηλαδή έναν (1) ολόκληρο χρόνο μετά την έκδοση της απόφασης 28/2019 της Αρχής, αλλά και αρκετούς μήνες μετά την έκδοση της απόφασης του Ε.Δ.Δ.Α., για την οποία το κράτος ήδη κατέβαλε 22.500 ευρώ στις δύο οικογένειες που προσέφυγαν, σημαίνει ότι το Υπουργείο Παιδείας όλο αυτό το χρονικό διάστημα δεν έκανε απολύτως τίποτε για την συμμόρφωσή του προς τα προαναφερόμενα. Η “δικαιολογία” τυχόν καθυστερήσεων του Ινστιτούτου είναι αλυσιτελώς προβαλλόμενη, καθόσον το Ινστιτούτο αποτελεί φορέα του Υπουργείου, δηλαδή ένα συμβουλευτικό όργανο του “υπεύθυνου επεξεργασίας”. Ο υπεύθυνος επεξεργασίας μία μόνο γνώμη όφειλε να ζητήσει, κατά το άρθρο 37 του Γ.Κ.Π.Δ.: την γνώμη του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων (DPO) του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων, ο οποίος είναι και ο μόνος αρμόδιος κατά το θεσμικό πλαίσιο για να συμβουλεύσει εσωτερικά το Υπουργείο σχετικά με την ορθή εφαρμογή της απόφασης 28/2019 της Αρχής.

Β. Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΕΦΕΤΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΑΛΕΙΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΤΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

4. Η εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής παραλείπει να αναφερθεί σε μια πολύ πιο πρόσφατη δικαστική απόφαση, η οποία αφορά το θέμα της απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών: την απόφαση 32/2020 του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών (31.1.2020), η οποία ανέστειλε την εφαρμογή απορριπτικών αποφάσεων του 1ου Γενικού Λυκείου Γέρακα, με τις οποίες απορρίφθηκαν αιτήσεις γονέων μαθητή για την απαλλαγή του από το μάθημα των θρησκευτικών με την αιτιολογία αφενός ότι δεν είχε δηλωθεί ότι ο μαθητής δεν είναι Χ.Ο. κι αφετέρου ότι υποβλήθηκε εκπρόθεσμα η δήλωση ότι ο μαθητής δεν είναι Χ.Ο., όταν οι γονείς αναγκάστηκαν τελικά να το δηλώσουν για την απαλλαγή του μαθητή. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο έκρινε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

“Επειδή, με το άρθρο 13 του Συντάγματος κατοχυρώνεται και προστατεύεται η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης ως ιδιαίτερη έκφανση του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5 του Συντάγματος). Η ελευθερία αυτή συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, και το δικαίωμα του καθενός να πρεσβεύει το θρήσκευμα ή το δόγμα της εκλογής του ή να μην ακολουθεί κανένα θρήσκευμα ή να είναι άθεος (αρνητική μορφή της θρησκευτικής ελευθερίας), καθώς επίσης και το δικαίωμά του να μην αποκαλύπτει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Με τις προσβαλλόμενες με την κρινόμενη αίτηση πράξεις, εκδηλώθηκε η άρνηση του Συλλόγου των διδασκόντων του 1ου Γενικού Λυκείου Γέρακα να απαλλάξουν τον τρίτο αιτούντα από τη διδασκαλία των θρησκευτικών, ενώ είχαν αιτηθεί την απαλλαγή αυτή οι γονείς του (1ος και 2η από τους αιτούντες), σύμφωνα με το νόμο (άρθρο 25 παρ.3 της Υ.Α. 79942/ΓΔ4/21-5-2019 σε συνδυασμό με 12773/Δ2/23-1-2015 Εγκύκλιο του ΥΠΠΕΘ). Κατόπιν της άρνησης αυτής, ο τρίτος αιτών θα υποχρεωθεί να παρακολουθήσει το μάθημα των θρησκευτικών κατά το τρέχον σχολικό έτος και να συμμετέχει στις θρησκευτικές εκδηλώσεις του σχολείου (προσευχή, εκκλησιασμός), μέχρι να εκδοθεί οριστική απόφαση επί της αίτησης ακύρωσης που έχει ασκήσει, γεγονός που θα του προκαλέσει βλάβη ανεπανόρθωτη σε περίπτωση αποδοχής της αίτησης ακύρωσης, λόγω της προσβολής του δικαιώματός του για θρησκευτική ελευθερία, κατά παράβαση του άρθρου 13 του Συντάγματος. Επειδή, όσων προεκτέθηκαν, η κρινόμενη αίτηση είναι βάσιμη και πρέπει να γίνει δεκτή και να ανασταλεί η εκτέλεση των ανωτέρω πράξεων του Συλλόγου Διδασκόντων του 1ου Γενικού Λυκείου Γέρακα μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης επί της ΑΚ 1808/8-11-2019 αίτησης ακύρωσης, που εκκρεμεί για συζήτηση. Ακόμη πρέπει να επιστραφεί στους αιτούντες το καταβληθέν παράβολο.”

5. Η δικαστική απόφαση αυτή αποδεικνύει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο ότι το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων όχι μόνο δεν εφάρμοσε την απόφαση 28/2019 της Αρχής αλλά ήρθε και αντιδίκησε με τον μαθητή ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών καταθέτοντας “απόψεις” αντίθετες στον Γ.Κ.Π.Δ. ήδη τον Δεκέμβριο του 2019, ενώ είχε εκδοθεί και η απόφαση του ΕΔΔΑ. Ο μαθητής υποχρεώθηκε, εκπροσωπούμενος από τους γονείς του, να προσφύγει δικαστικά για να λάβει την απαλλαγή του από το μάθημα των θρησκευτικών. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η παρακολούθηση του μαθήματος προκαλεί ανεπανόρθωτη βλάβη για άτομο που έχει δηλώσει ότι δεν επιθυμεί να το παρακολουθήσει λόγω συνειδησιακών επιλογών του. Αυτή την ανεπανόρθωτη βλάβη θα εξακολουθήσει να προκαλεί το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων εφόσον δεν χορηγήσει απαλλαγές από το μάθημα με μια απλή δήλωση, χωρίς καμία απολύτως καταγραφή ευαίσθητων δεδομένων.

Γ. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

6. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην απόφαση Παπαγεωργίου και άλλοι κατά Ελλάδας καθιστά σαφές ότι η διαδικασία της απαλλαγής πρέπει να προβλέπεται ανεξάρτητα από το αν το μάθημα των θρησκευτικών είναι ομολογιακό ή μη. Συγκεκριμένα, στις σκέψεις 81 και 82 της εν λόγω απόφασης, το Ε.Δ.Δ.Α. έκρινε ως εξής (υπογραμμίσεις δικές μας):

“81. Αρχικά, το Δικαστήριο θεωρεί ότι το βασικό θέμα που εγείρεται στην παρούσα υπόθεση είναι αυτό της υποχρέωσης που επιβάλλεται στους γονείς να υποβάλουν υπεύθυνη δήλωση δηλώνοντας ότι τα παιδιά τους δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, προκειμένου αυτά να απαλλαγούν από το μάθημα των θρησκευτικών. Υπό τις περιστάσεις της υπόθεσης, το περιεχόμενο του μαθήματος των θρησκευτικών ως τέτοιο δεν συνδέεται άμεσα με αυτό της απαλλαγής από το μάθημα και το Δικαστήριο δεν θα το εξετάσει χωριστά.

82. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει τις θετικές υποχρεώσεις των Συμβαλλόμενων Μερών κατά το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 2 του Πρωτοκόλλου αρ. 1, το οποίο δίνει στους γονείς το δικαίωμα να απαιτήσουν από το Κράτος σεβασμό στις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις τους κατά την διδασκαλία της θρησκείας. Όταν ένα Συμβαλλόμενο Κράτος εισάγει θρησκευτικά μαθήματα στο πρόγραμμα σπουδών, είναι αναγκαίο, στο μέτρο του δυνατού, να αποφευχθεί μια κατάσταση στην οποία οι μαθητές αντιμετωπίζουν δίλημμα ανάμεσα στην θρησκευτική εκπαίδευση που παρέχει το σχολείο και στις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις των γονέων τους. Ως προς αυτό, το Δικαστήριο σημειώνει ότι, έχοντας υπόψη στην θρησκευτική εκπαίδευση στην Ευρώπη και π α ρ ά τ η ν π ο ι κ ι λ ί α των διδακτικών προσεγγίσεων, σχεδόν σε όλα τα κράτη μέλη παρέχεται τουλάχιστον ένας τρόπος με τον οποίο οι μαθητές μπορούν να απαλλαγούν από το μάθημα των θρησκευτικών, μέσω ενός μηχανισμού απαλλαγής ή με την δυνατότητα να παρακολουθήσουν ένα μάθημα σε υποκατάστατο αντικείμενο ή με την εντελώς προαιρετική παρακολούθηση του μαθήματος των θρησκευτικών (βλ. Hasan και Elyem Zengin, ό.π., § 71).”

7. Επομένως, το μάθημα ακόμη κι αν ορίζεται από το εθνικό δίκαιο ως υποχρεωτικό, παρέχεται υποχρεωτικά διαδικασία απαλλαγής από αυτό, για όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από το θρήσκευμά τους (υποχρεωτικό με δυνατότητα opt-out). Το Ε.Δ.Δ.Α. στην ίδια απόφαση επίσης κατέστησε σαφές ότι δεν πρέπει να καταγράφονται ευαίσθητα δεδομένα ως προϋπόθεση χορήγησης απαλλαγής. Ακόμη και η υπεύθυνη δήλωση ότι δεν επιθυμεί να παρακολουθήσει το μάθημα “λόγω θρησκευτικής συνείδησης” ο μαθητής αποτελεί μορφή συλλογής ευαίσθητου δεδομένου. Γι’ αυτό η Αρχή στην απόφαση 28/2019 αναφέρει ότι αρκεί η αναφορά σε συνειδησιακούς λόγους, κι όχι σε “θρησκευτική συνείδηση”, όπως έκρινε το ΣτΕ στις αποφάσεις του που δεν είχαν ως κύριο θέμα την διαδικασία απαλλαγής, αλλά δίκασε αιτήσεις ακύρωσης κατά των υπουργικών αποφάσεων με τις οποίες οριζόταν το περιεχόμενο του μαθήματος των θρησκευτικών. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος στο άρθρο του με τίτλο “Η αμφιθυμία της πρόσφατης νομολογίας γύρω από τη θρησκευτική ελευθερία και το μάθημα των θρησκευτικών. Ο εσωτερικός διάλογος στο Σ.τ.Ε. και οι αποκλίσεις από τη νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α.” στο περιοδικό “Νομοκανονικά 1/2020”, σελ. 19-30, υποστηρίζει ότι “ακόμη και η επίκληση λόγων θρησκευτικής συνείδησης χωρίς ρητή δήλωση ότι (ο γονέας και κατ’ ακολουθία) ο μαθητής δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος, χωρίς τον νομικό τύπο της υπεύθυνης δήλωσης και χωρίς έλεγχο της ακρίβειας της δήλωσης από τη σχολική διοίκηση, συνιστά παραβίαση της αρνητικής θρησκευτικής ελευθερίας γιατί είναι υποχρεωτική δημόσια δήλωση περί των θρησκευτικών πεποιθήσεων”. Ο ίδιος συγγραφέας υποστηρίζει ότι ακόμη και η επίκληση λόγων “συνείδησης” (και όχι ρητά “θρησκευτικής συνείδησης”) που υποδεικνύει η ΑΠΔΠΧ, όταν το ζήτημα για το οποίο γίνεται επίκληση της ρήτρας συνείδησης είναι η αποχή από το μάθημα των θρησκευτικων συνιστά παραβίαση της αρνητικής θρησκευτικής ελευθερίας. Υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, η δήλωση που επικαλείται λόγους συνείδησης έστω και γενικά διατυπωμένη συνιστά καταγραφή και επεξεργασία ευαίσθητου προσωπικού δεδομένου που αφορά τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ο Βενιζέλος καταγράφει στο ίδιο άρθρο ως εκκρεμές ζήτημα την διασφάλιση δυνατότητας απαλλαγής όποιου ανήλικου μαθητή το ζητούν οι γονείς του (οι ασκούντες την γονική μέριμνα) ή όποιου ενηλίκου μαθητή το ζητά ο ίδιος, χωρίς καμία άλλη προϋπόθεση: χωρίς ούτε καν επίκληση λόγων συνείδησης ή πολύ περισσότερο θρησκευτικής συνείδησης.

Δ. ΝΕΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΑΙΤΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

8. Υπό τις ανωτέρω παρατηρήσεις και με βάση την νομολογία των Δικαστηρίων, η ορθή αντιμετώπιση του ζητήματος της απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών είναι η υποβολή απλής αίτησης απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών, χωρίς καμία αναφορά σε συνειδησιακή αιτιολόγηση (όχι υπεύθυνης δήλωσης που αναγκαστικά συνδέεται με την διαπίστωση της αλήθειας ή της αναλήθειας κατά τον Ν.1599/1986). Αυτή η λύση δεν είναι αντίθετη με την προαναφερθείσα νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία αναγνωρίζει την συνταγματική έδραση του δικαιώματος απαλλαγής, αλλά και την συνταγματική απαγόρευση της διατήρησης ευαίσθητων δεδομένων θρησκευτικών ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων στα σχολικά αρχεία, στις αποφάσεις του για την διαγραφή του πεδίου του θρησκεύματος από τα απολυτήρια.

9. Πρέπει δηλαδή το Υπουργείο Παιδείας να δημοσιεύσει μια νέα υπουργική απόφαση (καλύτερα βέβαια θα ήταν νομοθετική διάταξη) με την οποία καταργείται η απόφαση Γαβρόγλου του 2018 με την οποία ορίζεται ότι η διαδικασία απαλλαγής είναι αυτή που υποδεικνύεται στην εγκύκλιο Λοβέρδου του 2015. Η νέα υπουργική απόφαση ή νομοθετική διάταξη θα πρέπει να ορίζει ότι, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις ανωτέρω δικαστικές αποφάσεις, ιδίως την 32/2020 του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, η απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών χορηγείται με απλή αίτηση απαλλαγής, χωρίς την μνεία του λόγου για τον οποίο ζητείται η απαλλαγή. Οποιαδήποτε άλλη παραλλαγή, όπως έχει ήδη σχολιάσει και ο Ευ. Βενιζέλος, συνιστά καταγραφή ευαίσθητου δεδομένου και θα προσβληθεί άμεσα στα αρμόδια Δικαστήρια με αίτηση ακύρωσης. Σημειωτέον ότι ο μαθητής που προσέφυγε στο Διοικητικό Εφετείο Αθηνών έχει ήδη προσφύγει και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τις προαναφερόμενες παραβιάσεις και εκκρεμεί η έκδοση της σχετικής απόφασης, η οποία θα εξετάσει όλες τις θεσμικές εξελίξεις επί του θέματος, μετά την έκδοση της απόφασης Παπαγεωργίου κατά Ελλάδας.

Ε. ΑΝΤΙΚΡΟΥΣΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΟ “myschool”

10. Ως προς την διατήρηση του πεδίου του θρησκεύματος στο σχολικό αρχείο “myschool”, η εισήγηση του Ινστιτούτου Παιδαγωγικής Πολιτικής αναφέρει ότι μπορεί να εξακολουθήσει να συμπληρώνεται σε εθελοντική βάση, με επίκληση του άρθρου 9 παράγραφος 2 περίπτωση “ζ” του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων, δηλαδή για λόγους “ουσιαστικού δημοσίου συμφέροντος”.

11. Η επίκληση της εν λόγω νομικής βάσης είναι απολύτως εσφαλμένη, καθόσον δεν νοείται προαιρετική ή εθελοντική εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Είναι σαφές ότι το Ινστιτούτο επιχειρεί να δικαιολογήσει την προαιρετική αναγραφή του θρησκεύματος, ενώ γνωρίζει ότι η επίκληση της συγκατάθεσης του υποκειμένου δεν είναι επαρκής νομική βάση για την συλλογή ευαίσθητων δεδομένων από δημόσιες αρχές (αρ. 43 του Προοιμίου του Γ.Κ.Π.Δ.), όπως είναι η συλλογή του από βάση δεδομένων του Υπουργείου Παιδείας. Επομένως, η παρουσίαση της “προαιρετικής” δήλωσης και καταγραφής θρησκεύματος για λόγους “ουσιαστικού δημοσίου συμφέροντος” συνιστά περίπτωση καταστρατήγησης της απαγόρευσης συλλογής ευαίσθητων δεδομένων από δημόσιες αρχές με επίκληση της συγκατάθεσης του υποκειμένου των δεδομένων. Η καταγραφή του θρησκεύματος ή θα είναι υποχρεωτική για λόγους εξυπηρέτησης ουσιαστικού δημοσίου συμφέροντος ή, πολύ απλά, θα απαγορεύεται κατά το άρθρο 9 παρ. 1 του Γ.Κ.Π.Δ.

12. Το Ινστιτούτο παρουσιάζει συγκεκριμένη περιπτωσιολογία που δήθεν επιβάλλει την καταγραφή του θρησκεύματος στην βάση δεδομένων myschool. Όπως όμως θα αναδείξουμε, δεν επιτρέπεται η καταγραφή του θρησκεύματος σε γενική βάση δεδομένων όπως είναι αυτή του myschool, όταν οι σκοποί της επεξεργασίας είναι προσδιορισμένοι για εξόχως κατ’ εξαίρεση και απολύτως περιπτωσιολογική επεξεργασία που θα επέβαλε την τήρηση των δεδομένων σε ειδικούς φακέλους κι όχι στην γενική βάση δεδομένων των μαθητών. Διότι η καταγραφή του θρησκεύματος στην γενική βάση δεδομένων παραβιάζει τον νομικό κανόνα της προστασίας δεδομένων “από τον σχεδιασμό” και “εξ ορισμού” που ορίζεται στο άρθρο 25 του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων. Ειδικότερα:

13. Η πρώτη περίπτωση που το Ινστιτούτο ορίζει ότι το σχολείο πρέπει να “ξέρει” το θρήσκευμα για να προβλέπει την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών για λόγους θρησκευτικής συνείδησης και να εξασφαλίζει ότι οι ΧΟ θα παρακολουθούν το μάθημα. Αυτό όμως δεν επιβάλλει την καταγραφή του θρησκεύματος των ΧΟ σε κεντρική βάση δεδομένων του Υπουργείου Παιδείας, αφού το θρήσκευμα κάθε μαθητή προκύπτει από άλλες πηγές (όπως είναι για παράδειγμα, η ληξιαρχική πράξη γέννησης που τηρείται στον ατομικό φάκελο κάθε μαθητή, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει κατά την Ένωση Αθέων ότι είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα η εν λόγω καταγραφή στην ληξιαρχική πράξη γέννησης, θέμα για το οποίο εκκρεμεί στο Ε.Δ.Δ.Α. η υπόθεση Παπανικολάου κατά Ελλάδας), δηλαδή σε αποκεντρωμένη βάση δεδομένων, χωρίς να χρειάζεται το θρήσκευμα να καταχωρηθεί και στην κεντρική βάση δεδομένων του Υπουργείου Παιδείας. Το ίδιο ισχύει και για την συμμετοχή των ΧΟ στην προσευχή και τον εκκλησιασμό. Επομένως, αβάσιμα το Ινστιτούτο υποστηρίζει ότι η καταγραφή του θρησκεύματος στην βάση myschool είναι αναγκαία, αφού είναι περιττή, καθόσον το θρήσκευμα του μαθητή είναι εντοπίσιμο από άλλες πηγές, χωρίς να χρειάζεται η καταχώρηση του και στο myschool. Υπενθυμίζουμε ότι προαιρετική καταγραφή θρησκεύματος δεν έχει γίνει δεκτή ούτε στα αστυνομικά δελτία ταυτότητας, αλλά ούτε και στα απολυτήρια και πιστοποιητικά σπουδών, σύμφωνα με σχετικές αποφάσεις της Αρχής Σας και του Συμβουλίου της Επικρατείας.

14. Η δεύτερη περίπτωση που το Ινστιτούτο ορίζει ότι χρειάζεται η καταγραφή είναι η “ρύθμιση των εκδηλώσεων του θρησκευτικού φαινομένου του σχολείου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προστατεύονται τα συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα των γονέων και των μαθητών στην ελευθερία και το απαραβίαστο της θρησκευτικής συνείδησης, την εκπαίδευση, την ισότητα κ.τ.λ.”. Ο εν λόγω σκοπός είναι απολύτως αόριστος, αφού δεν αναφέρει συγκεκριμένα ποιες είναι οι εκδηλώσεις του θρησκευτικού φαινομένου στο σχολείο που δεν εμπίπτουν σε προηγούμενη κατηγορία (προσευχή, εκκλησιασμός, μάθημα θρησκευτικών). Επομένως, ο εν λόγω σκοπός δεν είναι καθορισμένος και ρητός, όπως επιβάλλει το άρθρο 5 του Γ.Κ.Π.Δ.: “τα δεδομένα συλλέγονται για καθορισμένους, ρητούς και νόμιμους σκοπούς και δεν υποβάλλονται σε περαιτέρω επεξεργασία κατά τρόπο ασύμβατο προς τους σκοπούς αυτούς”. Για τον λόγο αυτόν, ο επικαλούμενος ως δεύτερος σκοπός επεξεργασίας δεν νομιμοποιεί την καταχώρηση του θρησκεύματος ακόμη και σε προαιρετική βάση στο myschool.

15. Η τρίτη περίπτωση που το Ινστιτούτο ορίζει ότι χρειάζεται καταγραφή θρησκεύματος είναι η ειδική μοριοδότηση των μουσουλμάνων στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Αυτός ο σκοπός, όμως, δεν καθιστά αναγκαία την καταγραφή όλων των μουσουλμάνων μαθητών όλων των τάξεων της μέσης εκπαίδευσης, αλλά μόνον της Γ’ Λυκείου και μόνο στο πλαίσιο που οι μαθητές αυτές είναι υποψήφιοι για τις Πανελλήνιες εξετάσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να καταγραφεί στο myschool ότι είναι μουσουλμάνοι οι υποψήφιοι προς μοριοδότηση στις Πανελλήνιες εξετάσεις, καθόσον η καταγραφή είναι παντελώς περιττή σε άλλες τάξεις της μέσης εκπαίδευσης και εντελώς περιττή για τους μαθητές που δεν θα πάρουν μέρος στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Συνεπώς, η μοριοδότηση που σήμερα γίνεται χωρίς να καταγράφεται ότι ο μαθητής είναι μουσουλμάνος στην κεντρική βάση δεδομένων του myschool είναι ο ήπιος τρόπος εκπλήρωσης του εν λόγω δημοσίου συμφέροντος για θετική δράση υπέρ αυτών των μαθητών. Ως εκ τούτου ούτε και γι’ αυτόν τον λόγο μπορεί να επιβληθεί στην βάση του δημοσίου συμφέροντος η καταγραφή θρησκεύματος των μουσουλμάνων υποψηφίων για τις Πανελλήνιες εξετάσεις ειδικά στην βάση δεδομένων myschool. Αρκεί η σχετική μνεία στο ειδικό εκείνο αρχείο που τηρείται για τις Πανελλήνιες εξετάσεις.

16. H τέταρτη περίπτωση που αναφέρει το Ινστιτούτο είναι η “επίτευξη των συνταγματικώς αναγνωρισμένων σκοπών της κατ’ άρθρο 3 του Συντάγματος «Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού». Το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 3 δεν έχει καμία σχέση με την μέση εκπαίδευση και σε κάθε περίπτωση τα ανωτέρω είναι αόριστα και προσκρούουν στην αρχή του καθορισμένου και ρητού σκοπού του άρθρου 5 του Γ.Κ.Π.Δ.

17. Η πέμπτη περίπτωση που αναφέρει το Ινστιτούτο είναι “η επίτευξη των σκοπών των από μακρού χρόνου αναγνωρισμένων ειδικών εκπαιδευτικών προνοιών για συγκεκριμένες θρησκευτικές κοινότητες (Καθολικοί Χριστιανοί σε νησιά των Κυκλάδων, ισραηλιτική κοινότητα Λαρίσης).” Οι εν λόγω θρησκευτικές και εκπαιδευτικές κοινότητες έχουν οργανωμένα δικά τους αρχεία και δεν χρειάζεται καθόλου να καταγραφεί στο Myschool ποιος ειναι ο καθολικός και ποιος ο εβραίος μαθητής. Αρκεί το σχολείο να συμβουλευθεί τον ατομικό φάκελο μαθητή όπου τηρείται η ληξιαρχική πράξη γέννησης του. Εξάλλου, ο τρόπος με τον οποίο αναγράφεται στην εισήγηση του Ινστιτούτου ο ανωτέρω σκοπός είναι απολύτως αόριστος και προσκρούει στην αρχή του καθορισμένου και ρητού σκοπού του άρθρου 5 του Γ.Κ.Π.Δ.

18. Η έκτη περίπτωση που αναφέρει το Ινστιτούτο είναι η διδασκαλία του Κορανίου σε δημόσια σχολεία της μουσουλμανικής μειονότητας. Ισχύουν ακριβώς τα ίδια με παραπάνω: δεν χρειάζεται να καταχωρηθεί το θρήσκευμα των μαθητών στην κεντρική βάση δεδομένων myschool του Υπουργείου Παιδείας, καθώς αρκεί το σχολείο να συμβουλευθεί τον ατομικό φάκελο μαθητή ή άλλες πηγές, όπως π.χ. τους γονείς των μαθητών. Συνεπώς, και ο εν λόγω σκοπός επεξεργασίας καλύπτεται από ηπιότερες μορφές επεξεργασίας δεδομένων και δεν είναι αναγκαία η καταγραφή του θρησκεύματος στην κεντρική βάση δεδομένων myschool.

19. Η έβδομη περίπτωση που αναφέρει το Ινστιτούτο είναι η τήρηση των διατάξεων για της αργίες των Ρωμαιοκαθολικών, των Εβραίων και των Μουσουλμάνων ώστε να μην καταγραφούν ως αδικαιολόγητες οι απουσίες τους. Ούτε και για αυτόν τον σκοπό απαιτείται η καταγραφή του θρησκεύματος των μαθητών στο myschool. Αρκεί το σχολείο να συμβουλευθεί τον ατομικό φάκελο μαθητή ή άλλες πηγές, όπως π.χ. τους γονείς των μαθητών. Συνεπώς, και ο εν λόγω σκοπός επεξεργασίας καλύπτεται από ηπιότερες μορφές επεξεργασίας δεδομένων και δεν είναι αναγκαία η καταγραφή του θρησκεύματος στην κεντρική βάση δεδομένων myschool.

20. Η όγδοη περίπτωση που αναφέρει το Ινστιτούτο είναι η διαχείριση ειδικότερων ζητημάτων σε επίπεδο σχολικής μονάδας όπως π.χ. είδη σιτίσεως, πρόνοιες για περιόδους νηστειών κ.τ.λ. Ούτε και για αυτό όμως χρειάζεται η καταγραφή του θρησκεύματος των μαθητών στο myschool. Αρκεί το σχολείο να συμβουλευθεί τον ατομικό φάκελο μαθητή ή άλλες πηγές, όπως π.χ. τους γονείς των μαθητών. Εξάλλου, ο τρόπος με τον οποίο αναγράφεται στην εισήγηση του Ινστιτούτου ο ανωτέρω σκοπός είναι απολύτως αόριστος και προσκρούει στην αρχή του καθορισμένου και ρητού σκοπού του άρθρου 5 του Γ.Κ.Π.Δ. Συνεπώς, και ο εν λόγω σκοπός επεξεργασίας καλύπτεται από ηπιότερες μορφές επεξεργασίας δεδομένων και δεν είναι αναγκαία η καταγραφή του θρησκεύματος στην κεντρική βάση δεδομένων myschool.

21. Εξ όλων των ανωτέρω προκύπτει ότι η καταγραφή του θρησκεύματος μαθητών στο myschool, ήτοι σε κεντρική βάση δεδομένων είναι εντελώς περιττή, διότι όλοι οι σκοποί ουσιώδους δημοσίου συμφέροντος που επιδιώκονται με την εν λόγω καταγραφή, ήδη εξυπηρετούνται με ηπιότερο μέσο και χωρίς καταγραφή του θρησκεύματος σε κεντρική βάση δεδομένων. Επίσης δεν έχει ζητηθεί η γνώμη του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων για την εν λόγω καταγραφή και δεν έχει διενεργηθεί και Εκτίμηση Αντικτύπου κατά το άρθρο 35 του Γ.Κ.Π.Δ. Για τους λόγους αυτούς, θα πρέπει να απαλειφθεί το πεδίο θρήσκευμα από την εν λόγω βάση δεδομένων.

ΣΤ. ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΑΘΕΩΝ

22. Η Ένωση Αθέων ζητεί από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα να επιβάλλει στο Υπουργείο Παιδείας τις διοικητικές κυρώσεις για την από ετών άρνησή του να εφαρμόσει την νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων κατά την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών και ειδικότερα για την πρωτοφανή κωλυσιεργία του Υπουργείου να συμμορφωθεί ακόμη και ένα (1) μήνα πριν την έναρξη του νέου σχολικού έτους.

23. Η Ένωση Αθέων ζητεί επίσης από την Αρχή να απορρίψει όλες τις προσχηματικές δικαιολογίες για το φακέλωμα του θρησκεύματος των μαθητών, αφού αποδεδειγμένα η καταγραφή του θρησκεύματος δεν εξυπηρετεί κανένα απολύτως δημόσιο συμφέρον που δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί με άλλους ηπιότερους τρόπους που έχουμε ήδη υποδείξει.

24. Σε κάθε περίπτωση, η Ένωση Αθέων θα εξακολουθήσει να διεκδικεί την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προσφεύγοντας στην Δικαιοσύνη για κάθε περίπτωση θεσμικού ατοπήματος ως προς τα παραπάνω θέματα από το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων.

Αθήνα 10 Αυγούστου 2020
Ο Πληρεξούσιος δικηγόρος
Βασίλης Σωτηρόπουλος